अभंग:
“अंतरिचीं घेतो गोडी ।
पाहे जोडी भावाची ॥१॥
देव सोयरा देव सोयरा ।
देव सोयरा दीनाचा ॥ध्रु.॥
आपुल्या वैभवें ।
शृंगारावें निर्मळे ॥२॥
तुका म्हणे जेवी सवें ।
प्रेम द्यावें प्रीतीचें ॥३॥”
सविस्तर अर्थ व स्पष्टीकरण:
पहिली ओळ: “अंतरिचीं घेतो गोडी । पाहे जोडी भावाची ॥१॥”
तुकाराम महाराज सांगतात की परमेश्वर हा बाह्य रूपाला नव्हे तर अंतरात्म्याला पाहतो. तो आपल्या अंतःकरणातील गोडी – म्हणजेच भक्तीची, प्रेमाची आणि भावनेची गोडी स्वीकारतो. म्हणजेच, आपली आंतरिक श्रद्धा, समर्पण आणि भक्तिभाव किती प्रामाणिक आहे हे त्याला महत्त्वाचे वाटते.
याच ओळीत पुढे ते म्हणतात, “पाहे जोडी भावाची” – ईश्वर तुमच्याकडून केवळ विधी-विधानं, पूजा-अर्चा किंवा मोठमोठे यज्ञ अपेक्षित ठेवत नाही; तो पाहतो केवळ ‘भाव’ – म्हणजे मनाचा निर्मळ भाव, भक्तीचा ओलावा.
ध्रुपद: “देव सोयरा देव सोयरा । देव सोयरा दीनाचा ॥”
महाराज म्हणतात, “देव सोयरा”, हे तीन वेळा आवर्जून उच्चारतात – यात त्यांच्या भावनेची तीव्रता जाणवते. “सोयरा” म्हणजे आप्त, जवळचा सखा, नातेवाईक.
तुकाराम महाराज यामध्ये हरिभक्तासाठी देव हा दूरचा, भयंकर किंवा फक्त पूजेला पात्र असलेला नसून, तो एकदम आपुलकीचा, जवळचा वाटणारा सोबती आहे असं सांगतात. विशेष म्हणजे, “तो दीनांचा सोयरा आहे”, म्हणजेच तो अशक्त, गरीब, दु:खी, नम्र अशा भक्तांचा खरा आधार आहे. ज्याच्याकडे काहीही नाही – अशाही माणसाला देव आपलंसं करतो.
दुसरी ओळ: “आपुल्या वैभवें । शृंगारावें निर्मळे ॥२॥”
या ओळीत तुकाराम महाराज सांगतात की आपल्याकडे जे काही आहे – ते वैभव असो, साधेपणा असो, धन, विद्या, गुणधर्म – काहीही असो, ते सर्व आपण परमेश्वराला समर्पित केलं पाहिजे.
“शृंगारावें” म्हणजे सजवावं, पण बाह्य सौंदर्यासाठी नव्हे तर निर्मळ भावनेने त्याला अर्पण करावं. आपण आपल्या जीवनातील चांगुलपणा, विवेक, प्रेम, आपुलकी हे सगळं ईश्वरासाठी सजवावं. देव आपल्या वैभवाची झलक बघतो तेव्हा ती निर्मळतेने, पवित्रतेने युक्त असावी, असं त्यांनी सुचवलं आहे.
- सार्थ हरिपाठ – अभंग क्र. १
- संत तुकाराम महाराज अभंग क्र. २३
- ५२ अध्यायी गुरूचरित्र – अध्याय चौथा
- ५२ अध्यायी गुरूचरित्र – अध्याय तिसरा
- ५२ अध्यायी गुरूचरित्र – अध्याय दुसरा
तिसरी ओळ: “तुका म्हणे जेवी सवें । प्रेम द्यावें प्रीतीचें ॥३॥”
तुकाराम महाराज शेवटी सांगतात की, देव आपल्या भक्तांबरोबर जेवतो (संगती करतो), त्याच्या जीवनात सहभागी होतो.
“जेवी सवें” म्हणजे केवळ अन्न जेवण नव्हे, तर जीवनात भक्तासोबत राहतो, त्याच्या सुख-दु:खात सहभागी होतो.
त्यामुळे भक्ताने देवावर प्रेम केलं पाहिजे – आणि ते प्रेम हे खरे, पवित्र आणि प्रीतीपूर्ण असावं. केवळ विधी, पुजा, उपासना नव्हे, तर हृदयातल्या प्रेमाने त्याच्याशी नातं जोडावं, असं महाराज सांगतात. ईश्वरप्राप्तीचा मार्ग भक्ती आणि प्रीतीतून जातो, हेच ते ठामपणे सांगतात.
सारांश:
हा अभंग आपल्याला हे शिकवतो की ईश्वर केवळ समृद्ध, सामर्थ्यशाली किंवा बाह्य पूजा करणाऱ्यांचा नाही, तर तो निर्मळ अंत:करण असणाऱ्या दीन, नम्र भक्तांचा खरा सोयरा आहे. त्याला आपल्या भावनेची गोडी हवी आहे. आपण आपल्या जीवनातील सगळी चांगली गोष्ट – प्रेम, सद्गुण, शुद्ध विचार – त्याला अर्पण केली पाहिजे. देव आपल्यासोबत आहे, आपला सखा आहे, आणि त्याला प्रेमपूर्वक, प्रीतीने आपलंसं केलं पाहिजे.